Homo Economicus verwijst naar mensen die rationele keuzes maken voor materiële verlangens, maar in werkelijkheid maken mensen vaak irrationele keuzes. Met name altruïstisch gedrag is het helpen van anderen ondanks de nadelen voor jezelf, en communicatie kan dit gedrag vergroten. Het commons-spelexperiment van Cardenas laat zien dat communicatie het altruïstische gedrag van mensen vergemakkelijkt. Gedurende de hele evolutie en in de moderne samenleving versterkt altruïstisch gedrag de banden met de gemeenschap en bevordert het het sociale welzijn.
Homo echonomicus. Een mens die rationele keuzes maakt voor materiële verlangens. De meeste economen zijn ervan uitgegaan dat mensen ‘rationele’ keuzes maken die de voordelen maximaliseren tegen minimale kosten. Wanneer we echter de gedragspatronen van mensen daadwerkelijk analyseren, ontdekken we dat mensen niet altijd rationeel handelen. Mensen maken fouten en maken soms irrationele keuzes. Het is niet alleen economie. Vanuit evolutionair perspectief handelen mensen ook vaak irrationeel. Dit is altruïsme. Altruïstisch gedrag is op persoonlijk vlak niet rationeel omdat het anderen ten goede komt, maar jou feitelijk schaadt. Niettemin horen we voortdurend over de goede daden van mensen op het nieuws en in de kranten. Waarom verrichten mensen altruïstische daden tegen zichzelf?
Eén van de hypothesen om het altruïstische gedrag van mensen te verklaren is de communicatiehypothese. In theorie kan zelfs met communicatie geen altruïstisch gedrag worden vastgesteld, omdat de keuzes van mensen uiteindelijk uit eigenbelang voortkomen. Onderzoekers hebben echter door middel van experimenten ontdekt dat communicatie altruïstisch gedrag vergroot. De kern van de communicatiehypothese is dat communicatie egoïstisch gedrag kan verminderen. Met andere woorden, het is als een trigger die altruïstisch gedrag teweegbrengt in situaties waarin egoïsme anders de norm zou zijn. Hoe werkt communicatie om egoïstisch gedrag om te zetten in altruïstisch gedrag? Het spel van de commons van Camilo Cardenas illustreert de effectiviteit van communicatie.
Het commonsspel van Cardenas begint met de veronderstelling dat er een hulpbron is die gedeeld kan worden door een groep dorpelingen. Om het commonsspel te begrijpen, moeten we uitleggen wat een commons is. Een commons is een hulpbron die mensen collectief bezitten en zonder beperkingen kunnen gebruiken. Zoals water in een reservoir, bomen in de bergen, of weiland waar vee kan grazen. Wanneer iedereen de hulpbron echter voor zijn eigen voordeel gebruikt, wordt de commons gedegradeerd. Dit wordt de tragedie van de commons genoemd.
Laten we teruggaan naar het spel. In het Commons-spel bestaat een team uit vijf personen, en elke speler kan een van de drie grondstoffenoogstniveaus kiezen van 1 tot 8. Cardenas speelde het spel in drie verschillende vormen. In de eerste, na twintig wedstrijden, blijven mensen, als er geen communicatie is, egoïstische keuzes maken omdat er geen uitwisseling van ideeën tussen hen plaatsvindt, waardoor de hoeveelheid oogst op een niveau blijft dat waarschijnlijk de commons zal beschadigen. Ten tweede: als je na 20 spellen één discussie hebt, neemt de hoeveelheid oogst onmiddellijk na de discussie af, maar neemt daarna iets toe. Ten derde: als je 10 games speelt en vervolgens een discussie voert na elk van de volgende 10 games, daalt het oogstniveau na 10 games en neemt het nooit meer toe. Dit komt omdat de discussie een onbaatzuchtige communicatieve daad is. Communicatie heeft de kracht om het gedrag van mensen te veranderen van egoïstisch in altruïstisch. Het is interessant om op te merken dat de resultaten van het derde experiment hetzelfde zijn als de resultaten van het strafsysteem: communicatie zorgt er, net als discussie, voor dat mensen zich wenselijker gedragen, net als het strafsysteem.
Er zijn veel hypothesen over hoe communicatie het gedrag van mensen beïnvloedt, waaronder leereffecten, een gevoel van verplichting als gevolg van communicatie, vertrouwen tussen mensen, een gemeenschapsgevoel en een schuldgevoel voor egoïstisch gedrag. Ongeacht welke hypothese juist is, het is duidelijk dat communicatie een grote rol speelt bij het bepalen van ons gedrag. Communicatie is dus wat mensen ertoe aanzet altruïstisch te handelen. Communicatie stuurt het gedrag van mensen ten behoeve van de gemeenschap. Mensen hebben communicatie gebruikt om egoïstisch gedrag, dat evolutionair ‘rationeel’ is, te overwinnen. De communicatiehypothese is dus een goede verklaring voor de manier waarop mensen altruïstisch worden.
Sociale druk is niet de enige reden waarom mensen in staat zijn om altruïstisch te communiceren en te handelen. Vanuit evolutionair perspectief heeft altruïstisch gedrag een belangrijke rol gespeeld in het voortbestaan en de welvaart van de soort. In vroege menselijke samenlevingen waren samenwerking en altruïsme essentieel om te overleven. Het stelde hen in staat middelen efficiënt te verdelen, risico's te spreiden en de banden met de gemeenschap te versterken. Dit gedrag lijkt misschien verre van het directe voordeel van het individu, maar op de lange termijn kunnen ze bijdragen aan het doorgeven van iemands genen aan de volgende generatie. Dit kan een van de redenen zijn waarom altruïstisch gedrag onderdeel is geworden van de menselijke natuur.
Altruïstisch gedrag neemt ook in de moderne wereld vele vormen aan. Vrijwilligerswerk, donaties en sociale ondernemingen zijn allemaal voorbeelden van altruïstisch gedrag. Dit gedrag gaat verder dan louter persoonlijke morele bevrediging en dient om het welzijn van de samenleving als geheel te bevorderen. Vooral in de moderne, geglobaliseerde wereld overschrijdt altruïstisch gedrag grenzen en bevordert het begrip en de samenwerking tussen mensen van verschillende culturen en sociale achtergronden.
Kortom, menselijk altruïsme is meer dan alleen een morele keuze. Communicatie is een belangrijk instrument om dit altruïstische gedrag te faciliteren, en daardoor kunnen we een betere samenleving opbouwen. Het belang van altruïstisch gedrag vanuit economisch en evolutionair perspectief is een onderwerp dat verder bestudeerd en begrepen zal worden. Er wordt gehoopt dat de mensheid in staat zal zijn een duurzame toekomst te creëren door middel van altruïstisch gedrag.
