Augustinus onderzocht vele filosofieën en religies in zijn zoektocht naar waar, onveranderlijk geluk, en vond uiteindelijk het antwoord in het christendom.
Augustinus geloofde dat wat iedereen uiteindelijk wil, geluk is. Als je mensen vraagt: “Wil je het?” Het antwoord kan van persoon tot persoon verschillen, maar als je vraagt: “Wil je geluk?” iedereen zal ja zeggen. Vanuit dit perspectief hadden de verschillende gedragingen van mensen allemaal een gemeenschappelijk doel: geluk. Geluk is echter niet iets dat op consistente wijze kan worden bereikt. Als we bijvoorbeeld voedsel eten om onze eetlust te stillen, voelen we ons een moment gelukkig, maar verliezen we dat geluk wanneer de honger terugkeert. Gezien het ‘losbandige leven’ dat Augustinus in zijn Belijdenissen bekende, moet de voortdurende cyclus van ‘wensen en bevredigingen’ zeer pijnlijk voor hem zijn geweest. Is dat de reden waarom hij op zoek was naar ‘eeuwig geluk’? Van Cicero, via het manicheïsme, de astrologie en het neoplatonisme, tot de uiteindelijke keuze voor het christendom: Augustinus' zoektocht naar 'waar geluk' voerde hem door vele ideologische verschuivingen. Het antwoord was te vinden in het christendom, de religie waartoe hij zich uiteindelijk bekeerde en zich vestigde. Laten we eens kijken naar zijn zoektocht naar 'het ware geluk'.
Augustinus' interesse in filosofie begon op 19-jarige leeftijd toen hij Cicero's Hortensius las, wat ook het eerste boek was dat hem geïnteresseerd maakte in de Bijbel. Het herinnerde hem eraan dat geluk niet ligt in 'doen wat we willen', maar in 'het goede willen'. Tot nu toe was Augustinus sceptisch geweest over de menselijke natuur, waar 'het uiteindelijke doel geluk is', maar altijd met een 'wispelturige geest', en dit boek veranderde zijn kijk op geluk. Hij besloot geluk te vinden in het 'nastreven van het goede'. Augustinus was echter niet tevreden met de christelijke ideeën van Cicero: het probleem was het 'bestaan van het kwaad'. Augustinus vroeg zich af hoe het kwaad zo wijdverspreid kon zijn in een wereld die door een goede God geschapen was. Later raakte hij gefascineerd door het manicheïsme omdat het de wereld uitlegde in termen van twee tegengestelde principes: goed en kwaad. Het manicheïsme vatte de voortdurende strijd van de menselijke geest met het verlangen op als een strijd tussen licht en duisternis, waarbij de goden de leiding hadden over goed en kwaad. Maar zelfs na negen jaar studie kon het manicheïsme Augustinus' probleem van eeuwig geluk niet oplossen. Nadat hij het manicheïsme had verlaten, vervolgde Augustinus zijn zoektocht door een aantal disciplines, totdat hij op 32-jarige leeftijd een beslissende bekering ervoer die hem ertoe bracht christen te worden.
Augustinus is goed en kwaad
Na zijn bekering tot het christendom beantwoordde Augustinus zijn al lang bestaande vragen. Zijn verklaring was dat waar geluk alleen kan worden bereikt door God in het hiernamaals te ontmoeten. Hoe goed het leven in dit leven ook is, de dood is volgens hem aan het einde ervan. Augustinus geloofde dat een leven dat eindigt met de dood niet gelukkig kan worden genoemd. Bovendien kan het leven niet ontsnappen aan de angst voor de dood, aangezien de dood op elk moment en vanaf elke plaats kan toeslaan. Om deze redenen concludeerde hij dat waar geluk onmogelijk is in dit leven. Hij betoogde dat iedereen die geluk wil, onsterfelijkheid wil. Het idee is dat waar geluk na de dood kan worden gevonden in een onsterfelijke wereld.
Het hiernamaals zelf was echter op zichzelf geen plaats waar mensen van eeuwig geluk konden genieten. Als dat zo was, zou het antwoord zijn om op te schieten en te sterven en naar het hiernamaals te gaan. Geluk in het hiernamaals vereiste deugd in dit leven, dat gebaseerd was op christelijke overtuigingen. Maar Augustinus dacht niet dat het in onze macht lag om te weten wat deugdzaam en wat kwaadaardig was. Hij dacht dat de val van Rome te wijten was aan moreel verval, maar ‘deugd’ in Griekenland en Rome ging in die tijd meer over ‘excellentie’ (arete) dan over morele zaken. 'Excellentie' omvatte niet alleen uitmuntendheid op moreel en karaktergebied, maar ook puur technische zaken als landbouw (Demeter), oorlog (Ares), muziek (de Muzen) en diefstal (Hermes). In The Iliad van Homerus bijvoorbeeld wordt de brutale liefde tussen Paris en Helena, die verantwoordelijk is voor het in de as leggen van Troje, gevierd als deugd vanwege haar 'excellentie in de liefde'. Een samenleving gebaseerd op deze 'excellentie' was te wreed en barbaars voor Augustinus, die zei dat mensen deugd en ondeugd kennen door de genade van God. Zonder goddelijke genade waren ondeugden onvermijdelijk. Laten we nu eens kijken naar wat hij met deugd bedoelt.
Deugd en ondeugd zijn goed en kwaad, en Augustinus' visie op de relatie tussen de twee werd beïnvloed door Plotinus, die het kwaad niet als een 'actieve realiteit' zag, maar als een 'tekort' - dat wil zeggen: het kwaad is de afwezigheid van het goede. De ideeën van Plotinus gaven Augustinus een sleutel tot de vraag “waarom bestaat het kwaad?” In het bijzonder is God in het christendom volmaakt, alwetend en goed, maar het feit dat er kwaad in de wereld bestaat leidt tot wat bekend staat als het epicurische dilemma. Het epicurische dilemma gaat als volgt
“Wil God het kwaad uitbannen, maar kan hij dat niet? Als dat zo is, is hij niet almachtig. Heeft hij de macht om het kwaad te elimineren, maar heeft hij dat niet? Als dat zo is, is hij kwaadaardig. Heeft hij de macht om het kwaad af te schaffen en de wil om het af te schaffen, waarom bestaat het kwaad dan? Als hij de macht heeft om het kwaad af te schaffen en het niet wil afschaffen, waarom wordt hij dan God genoemd?
Augustinus legt dit dilemma over het bestaan van het kwaad uit in termen van de menselijke ‘vrije wil’ en ‘erfzonde’.
Augustinus volgt Plotinus' visie op het kwaad als een tekort aan het goede. Hier kan een tekort worden opgevat als het ontbreken van iets. Net zoals duisternis een 'gebrek aan licht' is en een gat in een kledingstuk een 'gebrek aan kleding' is, zo bestaan duisternis en gaten zeker, maar niet als dingen op zichzelf, maar als een tekort aan iets anders. Waarom ontstaat er dan een gebrek aan goeds? Augustinus zegt dat dit komt doordat de fundamentele verbinding tussen God en mensen is verbroken en mensen van God vervreemd zijn geraakt. De reden voor deze vervreemding is de ‘vrije wil’ die God de mensen heeft gegeven, en hoewel de vrije wil op zichzelf geen slechte zaak is, hadden mensen ervoor kunnen kiezen zich van God af te bewegen of dichter bij God te komen. Het probleem is dat we in de eerste plaats geen verbinding met God hadden. De fundamentele schade aan de relatie tussen God en mens is te vinden in de theorie van de erfzonde. Mensen zijn oorspronkelijk net zo goed geschapen als God en in staat om in eeuwig geluk te leven in een onsterfelijke wereld. Maar toen mensen de goedheid vrijelijk verwierpen, raakten ze vervreemd van God, en ontstond het kwaad als een tekort aan goedheid. Deze verbroken verbinding kon niet door mensen zelf worden gerepareerd. Augustinus legt uit dat de reden dat God zijn Zoon naar de wereld stuurde, was om mensen weer met God te verbinden. Eenmaal opnieuw verbonden, konden mensen opnieuw genieten van eeuwig geluk in een onsterfelijke wereld vol goedheid. Met andere woorden: het bestaan van het kwaad is niet door God geschapen, maar eerder door een tekortkoming die is ontstaan door menselijke onvolmaaktheid in de relatie tussen God en mensen.
Augustinus' filosofische reis bracht hem ertoe het bestaan van het kwaad te begrijpen en het ultieme geluk te vinden in de genade van God. Zijn ideeën zouden later een diepgaande invloed hebben op de middeleeuwse christelijke theologie en vandaag de dag nog steeds relevant zijn. Augustinus was meer dan alleen een denker; hij was een filosoof en theoloog die het ware geluk in de relatie tussen God en de mens onderzocht.
