Door te analyseren hoe concepten als 'vrijheid', 'democratie' en 'vrede' in de loop van de tijd en in verschillende contexten zijn veranderd en gebruikt, helpt de conceptuele geschiedenis van Kozelec ons de politieke en sociale fenomenen in hedendaagse samenlevingen beter te begrijpen door middel van conceptuele inzichten uit het verleden en het heden.
Wanneer mensen begrippen als 'vrijheid', 'democratie' en 'vrede' gebruiken, bedoelen ze niet altijd hetzelfde. In het geval van vrijheid gebruiken sommige mensen de term om een staat van vrijheid van terughoudendheid te benadrukken, terwijl anderen de term gebruiken om voluntarisme of actieve participatie te benadrukken. Deze verschillen in definitie en interpretatie hebben altijd geleid tot controverse en debat over het concept. Kozelecs 'conceptuele geschiedenis' ontstond als reactie op dit fenomeen.
Kozelec, een Duitse historicus die de conceptuele geschiedenis ontwikkelde als een tak van de geschiedschrijving, zei: 'Concepten zijn indicatoren en elementen van de werkelijkheid. Deze verklaring dient als een belangrijke leidraad om de verweven relatie tussen concepten en de politieke en sociale realiteit, en tussen concepten en de historische realiteit, te organiseren. Volgens hem zijn concepten spiegels die realiteiten zoals politieke gebeurtenissen en sociale veranderingen weerspiegelen. Tegelijkertijd zijn concepten de feitelijke elementen van politieke en sociale gebeurtenissen en veranderingen. Via het concept ‘modernisering’ kunnen we bijvoorbeeld een bepaalde richting van sociale verandering aflezen, namelijk modernisering. Tegelijkertijd fungeert het concept van ‘modernisering’ als een drijfveer voor mensen om hun samenleving te veranderen om aan de specifieke doelstellingen van de modernisering te voldoen.
De conceptuele geschiedenis van Kozelec richt zich op het verkennen van de wisselwerking tussen historische realiteit en concepten. Het gaat verder dan de betekenis van woorden en laat zien hoe concepten worden getransformeerd en gebruikt binnen de politieke, sociale en culturele context van hun tijd. Het concept ‘revolutie’ verwijst bijvoorbeeld niet simpelweg naar radicale verandering; de betekenis ervan is uitgebreid en veranderd omdat het in specifieke tijden en contexten voor een verscheidenheid aan politieke en sociale doeleinden is gebruikt. Het begrijpen van dit veranderingsproces is belangrijk voor een dieper begrip van de concepten die we vandaag de dag gebruiken.
Concepten worden gebruikt door een verscheidenheid aan actoren die direct betrokken zijn bij politieke gebeurtenissen en sociale veranderingen, of die deze vastleggen en interpreteren. De concepten die door deze actoren, of ‘historische actoren’, worden gebruikt, zijn gelaagd met meerdere betekenissen. Conceptuele geschiedenis onderzoekt deze lagen in relatie tot sociaal-historische realiteiten, waarbij wordt onderzocht hoe concepten zijn gebruikt, hoe hun betekenissen in de loop van de tijd zijn veranderd, welke implicaties erop zijn geprojecteerd en hoe ze hebben gefunctioneerd.
Conceptuele geschiedenis is ook geïnteresseerd in de manier waarop concepten worden gebruikt en besproken, in plaats van waar ze over praten. Conceptuele geschiedenis onthult de verschillen tussen de concepten die door historische actoren in het verleden werden gebruikt om het ‘heden’ te beschrijven zoals zij dat ervoeren, en de concepten die we vandaag de dag gebruiken om historische verhalen over het ‘verleden’ vanuit ons perspectief te begrijpen. om te onthullen hoe de twee kunnen samenkomen in de vertaling van de geschiedenis uit het verleden naar de huidige geschiedenis.
Zoals we kunnen zien, contrasteert de conceptuele geschiedenis concepten met de werkelijkheid en contrasteert ze concepten uit het verleden en het heden om te onderzoeken of de concepten accuraat de realiteit vertegenwoordigen waarmee ze corresponderen, of dat ze ons begrip van de werkelijkheid belemmeren of zelfs vervormen. Daarbij bekritiseert Kozelec de nadruk die de moderne geschiedschrijving legt op één “enkele correcte beschrijving” van het verleden, en probeert hij op zinvolle wijze de historische realiteit te communiceren die door historische actoren in het verleden is geconstrueerd en de historische realiteit die door historici in het heden is gecreëerd.
De conceptuele geschiedenis van Kozelec kan op uiteenlopende terreinen worden toegepast. Literatuur, politieke wetenschappen, sociologie en andere disciplines kunnen de methodologie van de conceptuele geschiedenis gebruiken om de sociale en politieke context van een tijdperk te begrijpen, en om de hedendaagse betekenis te heroverwegen door het proces van conceptuele verandering. Het gaat verder dan alleen het vastleggen van historische feiten en draagt bij aan het analyseren en begrijpen van de impact van historische concepten op de hedendaagse samenleving. Bijgevolg is conceptuele geschiedenis niet alleen een hulpmiddel om het verleden te begrijpen, maar kan het ook een belangrijke sleutel zijn om het heden en de toekomst te begrijpen.
