Hartmanns gelaagde theorie verdeelt een kunstwerk in een zintuiglijke voorgrond en een ideologische achtergrond, en stelt dat de voorgrond de kijker toegang geeft tot de mentale betekenis van de achtergrond en een diepe dialoog met de kunstenaar aangaat. Dit benadrukt dat kunstwaardering verder gaat dan louter plezier en een belangrijke ervaring wordt die de spirituele groei van de kijker bevordert.
Nicolai Hartmann was een Duitse filosoof die bekend stond om zijn kritische ontologie, en vooral bekend om zijn gelaagde theorie over het bestaan van kunstwerken. In zijn boek Aesthetics betoogde Hartmann dat een kunstwerk niet alleen zintuiglijk en tastbaar is, maar een complexe structuur is die niet-tastbare en mentale elementen omvat.
Volgens Hartmann bestaat een kunstwerk uit twee hoofdcomponenten. Ten eerste is er de ‘voorgrond’, het waargenomen, tastbare materiaal. De voorgrond is de uiterlijke, zintuiglijke ervaring van een kunstwerk en omvat de lijnen, kleuren en vormen die voor onze ogen zichtbaar zijn. Ten tweede is er de niet-fysieke, mentale connotatie van de voorgrond. Dit laatste is de innerlijke betekenis en waarde van een kunstwerk, de ideologische en spirituele inhoud die door het werk wordt overgebracht. Hartmann legt uit dat deze voorgronden en achtergronden nauw met elkaar verbonden zijn, en dat een kunstwerk zijn bestaan onthult door het samenspel van deze twee elementen.
Volgens Hartmanns lagentheorie bestaat de voorgrond van een kunstwerk uit lagen van zintuiglijke en tastbare “vormen”. Het achteraanzicht daarentegen is een laag van niet-fysieke ‘ideologie’, die, in tegenstelling tot de voorgrond, een meerlagige structuur heeft die inhoudelijk is onderverdeeld in één tot vier lagen. Elke laag van het achteraf gezien is organisch verbonden met de andere, en elke laag beïnvloedt de volgende volgens de hiërarchie van lagen. Daarom wordt het ideologische en spirituele inzicht achteraf uitgedrukt via de zintuiglijke voorgrond, die de diepe betekenis en waarde van het kunstwerk onthult.
Om dit met een concreet voorbeeld te illustreren, beschouwen we een kunstwerk dat een portret wordt genoemd. De voorgrond van een portret bestaat uit de opstelling van lijnen en kleuren die we met onze ogen kunnen zien, geschilderd in een tweedimensionale ruimte. Het is via deze voorgrond dat de kijker de externe elementen van het werk waarneemt. Maar wat Hartmann benadrukt is het proces van het overgaan van de voorgrond naar de achtergrond. De eerste laag van het nabeeld is de laag 'buitenmateriaal' van de afgebeelde figuur, die de uiterlijke kenmerken van de figuur weergeeft. De tweede laag is de 'levenslaag', die de bewegingen, gezichtsuitdrukkingen enzovoort van de persoon omvat, die zichtbaar worden via de vorige materiële laag. De derde laag is de ‘psychologische’ laag, die het karakter en de innerlijke bestemming van het personage laat zien via de vorige levenslaag, en ten slotte is de vierde laag de ‘spirituele’ laag, die de essentie van het karakter, de ideologie en de ideologie onthult. betekenis van het werk. Door deze meerlaagse structuur gaat een kunstwerk verder dan louter zintuiglijke ervaring en brengt het de diepe innerlijke en spirituele betekenis van een personage over.
Op basis van dit begrip van hoe een kunstwerk bestaat, herdefinieert Hartmann de relatie tussen kunstenaar en kijker. De mentale wereld die de kunstenaar via het kunstwerk probeert uit te drukken, wordt weergegeven door het nabeeld, dat via de voorgrond wordt gevisualiseerd. De kijker krijgt toegang tot de mentale wereld van het nabeeld dat de kunstenaar via de voorgrond probeert over te brengen, en dit creëert een diepe mentale dialoog tussen de kunstenaar en de kijker. Volgens Hartmann gaat het bij het waarderen van een kunstwerk niet alleen om het begrijpen van de zintuiglijke laag, maar ook om het dieper ingaan op de mentale laag, het ontmoeten van de kunstenaar, de interactie met hem en het voeren van een dialoog met hem.
Volgens Hartmann is het waarderen van een kunstwerk meer dan er alleen maar naar kijken; het is een proces waarin de kijker actief de mentale wereld van de kunstenaar tegenkomt, communiceert en ermee interacteert. In dit proces herontdekt de kijker de diepere betekenis van het kunstwerk, verrijkt hij zijn of haar eigen geest en creëert hij zelfs een tweede kunstwerk. Op deze manier is de waardering van een kunstwerk niet alleen een genotzoekende ervaring, maar een belangrijke ervaring waarin de kijker nieuwe waarden ontdekt en spirituele groei bereikt. Door dit proces benadrukt Hartmann dat de kijker de ware betekenis van een kunstwerk moet ontdekken en er nieuwe inspiratie uit moet halen. Voor de kijker wordt het waarderen van een kunstwerk meer dan alleen een genot; het wordt een belangrijk proces dat hem helpt de zin van het leven te herontdekken en innerlijke groei bevordert.
