Het technologisch determinisme van Alvin Toffler stelt dat technologie sociale verandering aandrijft, waarbij hij voorbeelden aanhaalt als de drukpers en de industriële revolutie. Het sociaal constructionisme daarentegen stelt dat sociale behoeften en consensus de technologische vooruitgang aandrijven, waarbij de kernwapens en de ruimtewedloop als voorbeelden worden genoemd. Beide theorieën werken op elkaar in en hebben belangrijke implicaties voor de manier waarop de samenleving en technologie elkaar beïnvloeden.
In de moderne wereld is de relatie tussen technologie en de samenleving een van de belangrijkste onderwerpen waarover voortdurend wordt gedebatteerd. Sinds het begin van de 21e eeuw zijn de technologische ontwikkelingen in een onvoorstelbaar tempo versneld en hebben zich tegelijkertijd sociale veranderingen snel voltrokken. In deze context zijn technologisch determinisme en sociaal constructionisme steeds belangrijker geworden. Deze twee theorieën bieden tegengestelde perspectieven om de relatie tussen technologische vooruitgang en sociale verandering te verklaren, en het begrijpen van de sterke en zwakke punten van elk argument kan ons helpen de toekomst van onze samenleving te voorspellen en ons daarop voor te bereiden.
In zijn boek The Third Wave pleitte Alvin Toffler, een van de belangrijkste futuristen van deze eeuw, voor ‘technologisch determinisme’, dat stelt dat technologie de fundamentele bepalende factor is voor de samenleving en dat technologische vooruitgang de voornaamste oorzaak is van sociale verandering. Er is ook een tegengesteld argument naar voren gebracht, het sociaal constructionisme genaamd, dat stelt dat technologische verandering en vooruitgang ook worden aangedreven door een soort expliciete of impliciete sociale consensus of vraag. Laten we eens kijken naar de argumenten en voorbeelden van beide kanten van dit ogenschijnlijk onverenigbare debat om te zien hoe zij het proces van sociale ontwikkeling interpreteren, wat hun blinde vlekken zijn en wat we van beide theorieën moeten denken.
Het is waar, zoals technologische deterministen beweren, dat technologische vooruitgang een enorme impact op ons leven heeft gehad en een belangrijke rol heeft gespeeld in de transformatie van de samenleving. Het bekendste voorbeeld hiervan is Gutenbergs uitvinding van de drukpers, die volgens hen leidde tot de Renaissance en de Wetenschappelijke Revolutie, en niet alleen onze manier van leven veranderde, maar ook ons bewustzijn en onze sociale structuur. Ze beweren ook dat de uitvinding van machines heeft geleid tot de industriële revolutie, die leidde tot de geboorte van het kapitalisme, waarbij de vorige sociale structuur van aristocraat en heerser overging naar een sociale structuur van kapitalistisch-arbeider.
In de 20e en 21e eeuw ontwikkelden wetenschap en technologie zich in een ongekend snel tempo en onderging de samenleving nog drastischer veranderingen. Met de ontwikkeling van de medische technologie en de ontdekking van penicilline is de gemiddelde levensverwachting van mensen gestegen van 50 jaar naar ruim 70 jaar oud. Als gevolg hiervan is de samenleving ouder geworden en is het nu normaal om het leven na de zestig te beschouwen als een nieuw hoofdstuk in iemands leven, een tweede leven genoemd.
We zijn het er allemaal over eens dat de ontwikkeling van het internet ons leven dramatischer heeft veranderd dan wat dan ook: we kunnen overal en op elk moment in realtime weten wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt, en het heeft velen in staat gesteld om veel communicatie voorbij ruimtelijke beperkingen. De directe impact op de samenleving is te zien in het voorbeeld van de Tunesische revolutie, ook wel de 'Jasmijnrevolutie' genoemd. In een samenleving waarin de pers werd gecontroleerd en gecensureerd, werden internet en sociale netwerken een belangrijk venster voor het vormgeven van de publieke opinie en speelden ze een sleutelrol bij het omverwerpen van een corrupte regering. Het vermogen van individuen om hun mening te uiten en beter geïnformeerd te worden, heeft echte democratie mogelijk gemaakt.
Maar technologisch determinisme is een controversieel argument dat op het eerste gezicht moet worden aanvaard. Zoals we in enkele van de bovenstaande voorbeelden hebben gezien, valt niet te ontkennen dat de ontwikkeling van technologie tot sociale verandering heeft geleid. Er kan echter niet worden gezegd dat technologie de samenleving bepaalt. Hoewel het waar is dat er een verband bestaat tussen de ontwikkeling van de samenleving en de ontwikkeling van technologie, betekent dit niet dat technologie eenzijdig de richting van sociale verandering bepaalt, omdat de antecedenten die tot de ontwikkeling van technologie leiden niet volledig onafhankelijk zijn van de samenleving. . Met andere woorden: sociale behoeften zijn een belangrijke factor bij het bepalen van de richting van de technologie. Vanuit het perspectief van het sociaal constructionisme is het grotendeels binnen de samenleving die de richting van de ontwikkeling bepaalt, en is technologie een instrument dat wordt aangedreven door sociale behoeften. Het is niet moeilijk om voorbeelden te vinden die dit ondersteunen.
Kernwapens zijn uitgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Destijds was de kernfysica een zich snel ontwikkelende tak van de zuivere natuurkunde, en de mogelijkheden waren eindeloos. Maar deze nieuwe technologie zou uiteindelijk leiden tot de ergste massavernietigingswapens in de menselijke geschiedenis. Het was de internationale situatie van die tijd – een wereldoorlog – die deze waardeneutrale nieuwe technologie transformeerde in kernwapens, in plaats van kernreactoren die goedkope elektriciteit opwekten. De maatschappelijke behoefte om een voordeel te behalen ten opzichte van de andere kant en de oorlog te winnen dicteerde de weg die deze nieuwe technologie zou inslaan.
Een soortgelijk voorbeeld is te zien in de ruimtewedloop tussen de VS en de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog. In de jaren zestig en zeventig waren de Sovjet-Unie, die het communistische kamp vertegenwoordigde, en de Verenigde Staten, die het kapitalistische kamp vertegenwoordigden, in een race om de suprematie. Op elk gebied – politiek, economie, cultuur, amusement, sport en meer – streden de twee landen hevig om te pronken met de superioriteit van hun respectievelijke systemen. De rivaliteit was bijzonder intens op het gebied van ruimteverkenning en satelliettechnologie, aangezien het lanceren van ruimtevaartuigen en het bedienen van satellieten een middel was om het militaire potentieel te demonstreren door het demonstreren van raketlanceertechnologie en spionagecapaciteiten. Als resultaat van deze competitie slaagde de Sovjet-Unie erin mensen vóór de Verenigde Staten de ruimte in te sturen. De Verenigde Staten volgden dit voorbeeld en stuurden de eerste man naar de maan, waarmee de ruimtewedloop culmineerde. Het feit dat we 1960 jaar nadat de eerste mens op de maan liep, sindsdien geen mens meer naar de maan hebben gestuurd, laat staan naar de ruimte zijn gereisd, suggereert dat de ruimtetechnologie van die tijd onnatuurlijk hoogontwikkeld was en niet synchroon liep met andere velden, en is nu op zijn plaats bevroren. Tegelijkertijd betekent het ook dat we niet langer de behoefte voelen om mensen naar de maan te sturen. Dit komt omdat de ruimtetechnologie destijds geen natuurlijke vooruitgang was, maar eerder een abnormale ontwikkeling, aangedreven door politieke eisen.
Er zijn ook voorbeelden die technologische deterministen gebruiken om het omgekeerde technologisch determinisme te weerleggen. Ze beweren dat Gutenbergs uitvinding van de drukpers de Renaissance inluidde, maar dat de drukpers, die onafhankelijk in het Oosten werd uitgevonden, destijds niet veel verschil maakte voor de samenleving, wat betekent dat ze weliswaar een factor was die bijdroeg tot Tijdens de Renaissance was het slechts een noodzakelijke voorwaarde en geen voldoende voorwaarde. In plaats daarvan werd de Renaissance veroorzaakt door de sociale veranderingen van die tijd, die zich begonnen af te wenden van een op het christendom gerichte perceptie en in de richting van een meer op de mens gerichte visie.
In de voorgaande paragrafen hebben we gekeken naar gevallen die technologisch determinisme ondersteunen en naar gevallen die dit tegenspreken. Hoewel we niet kunnen concluderen dat een van beide gelijk heeft, is het geen goed idee om een binaire conclusie te trekken dat geen van beide juist is. Het is een feit dat veel van de technologieën die tot maatschappelijke veranderingen hebben geleid, zijn gedreven door maatschappelijke behoeften, terwijl andere wetenschappelijke ontdekkingen en uitvindingen, zoals penicilline en röntgenstraling, toevallig zijn geweest en onafhankelijk van de samenleving tot maatschappelijke veranderingen hebben geleid. . Met andere woorden: technologie en samenleving hebben met elkaar samengewerkt, soms onafhankelijk van elkaar.
De vraag wat er eerst was, technologische vooruitgang of sociale verandering, is niets meer dan een ‘kip of het ei’-debat. Waar we duidelijk over moeten zijn, is dat technologische vooruitgang de samenleving kan veranderen, en dat het sociale consensus en vraag zijn die deze vooruitgang aandrijven. We moeten ook erkennen dat nuttige technologische vooruitgang voortkomt uit een gezonde samenleving, en dat deze de weg vrijmaakt voor een betere samenleving.
Recente ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en technologie hebben tot veel controverses geleid, waaronder het klonen van mensen, genetisch gemanipuleerd voedsel en kerncentrales. We moeten erkennen dat deze technologieën de mensheid vooruit of achteruit kunnen leiden, en dat het aan ons is om te beslissen. We moeten een constructieve sociale consensus opbouwen om ervoor te zorgen dat deze technologieën zich ontwikkelen op een manier die gunstig is voor de samenleving, en dat we niet de fout herhalen om nog een atoombom te creëren.
