De multiversumtheorie, de theorie dat er een oneindig aantal universums bestaat, is een controversieel idee dat, hoewel aantrekkelijk en veelbelovend, praktisch niet verifieerbaar is, waardoor het moeilijk wordt om er een wetenschappelijke status aan te verlenen. Hoewel de multiversumtheorie momenteel niet als wetenschap wordt erkend volgens de definitie van wetenschap van Kuhn en Feynman, blijven de filosofische implicaties en mogelijkheden ervan belangrijk.
In de winter van 2014 was de film Interstellar een kassucces en trok 10 miljoen bioscoopbezoekers. Het was een geniale zet om de concepten van de relativiteitstheorie en de multiversumtheorie van de moderne natuurkunde op een realistische manier op het scherm te brengen. Deze wereldbeelden van het universum zijn aan het publiek geïntroduceerd via verschillende films en romans, waarvan de multiversumtheorie de meest prominente is. Multiversumtheorie is het idee dat er een oneindig aantal universums zijn, waarvan sommige vergelijkbaar zijn met de onze en andere totaal verschillend, die bestaan en tegelijkertijd evolueren. Het is een theorie die door het grote publiek grotendeels als fictie is afgedaan, maar onlangs hebben sommige natuurkundigen deze theorie wiskundig kunnen bewijzen en beweren dat het niet langer fictie is. Ze zeggen dat de wiskunde mooi genoeg is en dat het het universum goed kan verklaren. Niettemin is de classificatie van de multiversumtheorie als wetenschap controversieel omdat deze aan een fatale fout lijdt: het is een niet-verifieerbare theorie.
Ondanks zijn populariteit in zowel de wetenschappelijke gemeenschap als de populaire cultuur, blijft de multiversumtheorie controversieel. Hoewel het theoretisch aantrekkelijk is en veel beloftes inhoudt, is het praktisch niet te verifiëren. Daarom is het moeilijk om het als wetenschap te erkennen. Er zijn drie redenen waarom de multiversumtheorie niet kan worden geverifieerd.
Ten eerste is het uitgangspunt van het multiversum zelf onbewijsbaar. De multiversumtheorie is ontworpen om uit te leggen waarom de fundamentele constanten van de natuur zich binnen zo’n smal bereik bevinden dat leven kan bestaan. Het beweert dat er een oneindig aantal andere universums bestaan, gemaakt met alle mogelijke constanten, en dat het onze precies het universum is dat over de voorwaarden beschikt om leven te ondersteunen. Om geldig te zijn zou deze theorie het bestaan moeten bewijzen van universums met andere fundamentele natuurconstanten dan de onze, wat vrijwel onmogelijk is.
Ten tweede is de multiversumtheorie niet verifieerbaar met de huidige observatietechnieken. De multiversumtheorie is gebaseerd op de supersnaartheorie, die beweert geldig te zijn via modelafhankelijk realisme. Geen van de natuurlijke verschijnselen die door de supersnaartheorie worden voorspeld, is echter waargenomen, inclusief het multiversum. In zijn boek 'Not even wrong' beschrijft theoretisch natuurkundige Peter Voigt de supersnaartheorie als 'een verzameling wensdenken van theoretisch natuurkundigen', omdat deze geen resultaten heeft opgeleverd die experimenteel kunnen worden getest. Met andere woorden: de observaties die nodig zijn voor modelafhankelijk realisme zijn met de huidige technologie nog niet gedaan.
Ten derde zijn multiversumtheorieën niet toetsbaar. Zelfs als de door de multiversumtheorie voorspelde verschijnselen worden bevestigd door de analyse van veel waarnemingsgegevens, kan niet worden gegarandeerd dat de verschijnselen door de multiversumtheorie worden veroorzaakt. Met andere woorden: tenzij de waarnemingen als controle vergeleken worden met een ander universum dan het onze, is de multiversumtheorie niet betrouwbaar.
Uit het bovenstaande is het duidelijk dat de multiversumtheorie niet verifieerbaar is. Theoretisch natuurkundigen beweren echter dat de verifieerbaarheid van een theorie en de geldigheid van een theorie twee verschillende dingen zijn. Het feit dat een theorie niet verifieerbaar is, betekent niet dat deze niet plausibel zou moeten zijn. In zijn boek The Many Universes betoogt Brian Green dat
“Het wiskundige systeem van de klassieke mechanica houdt zich bezig met de positie en snelheid van alledaagse voorwerpen, van rotsen en ballen tot de maan en de zon, en daarom is de theorie getest door talloze experimenten. Het klassieke elektromagnetisme ontstond echter na een cruciale fase van 'abstractie'. In de twintigste eeuw werd de fundamentele wetenschap steeds afhankelijker van eigenschappen die niet kunnen worden aangeraakt of gezien.”
Naarmate de wetenschap zich van het verleden naar het heden verplaatst, leidt zij onvermijdelijk theorieën af die gebaseerd zijn op steeds ontoegankelijker wordende objecten. Net als de relativiteitstheorie en de kwantummechanica, die zijn geverifieerd door observaties, gelooft hij dat multiversumtheorieën binnenkort zullen worden geverifieerd door de vooruitgang in observatietechnologie en gedifferentieerde theorieën. verificatiemethoden die de waarnemingen geloofwaardig maken. Daarom wordt betoogd dat zelfs als de multiversumtheorie momenteel niet verifieerbaar is, deze haar wetenschappelijke status niet mag verliezen zolang ze geldigheid heeft als theorie.
Natuurlijk kan het onredelijk zijn om een theorie die voldoende wiskundig verifieerbaar is als wetenschap te verwerpen alleen maar omdat deze niet experimenteel kan worden geverifieerd. Het wetenschapsgebied heeft historisch gezien echter gezorgd voor rationaliteit en controleerbaarheid. Twee van de krachtigste wetenschappelijke theorieën van de moderne tijd, de relativiteitstheorie en de kwantummechanica, hebben brede steun en de status van de wetenschap gekregen omdat observaties consistent waren met de voorspellingen van de theorieën. Aan de andere kant verloren veel theorieën die theoretisch verantwoord waren, zoals de slingertheorie, het spiraalmodel van het atoom en de permanente steady-state kosmologie, terrein omdat ze er niet in slaagden de verificatie in de echte wereld te doorstaan. Historisch gezien wordt een theorie, zelfs als ze wiskundig bewijsbaar is, niet als wetenschap erkend als ze niet kan worden geverifieerd. Maar wat als verificatie helemaal niet mogelijk is? Als we alle theorieën als wetenschap zouden categoriseren omdat ze niet te testen zijn en we niet weten of ze gefaald of geslaagd zijn, maken we een grote fout als we het hiernamaals en veel religies als wetenschap erkennen. Daarom is de vraag wat ‘wetenschap’ inhoudt cruciaal bij het bepalen of de multiversumtheorie binnen de categorie wetenschap valt.
Laten we eerst eens kijken naar de definities van Thomas Kuhn en Feynman van wat wetenschap is, en daarna naar de multiversumtheorie. Thomas Kuhn definieert wetenschap als een onderzoeksinspanning die is georganiseerd om het huidige paradigma te ondersteunen. Momenteel zijn de paradigma's die universeel als geldig worden aanvaard de relativiteitstheorie en de kwantummechanica. Een nieuw paradigma dat naar voren is gekomen om de beperkingen van de relativiteitstheorie en de kwantummechanica te overwinnen, is de supersnaartheorie. De vraag is of het nieuwe paradigma sterk genoeg is om het oude paradigma te overmeesteren, en de supersnaartheorie is nog niet sterk genoeg om het oude paradigma te vervangen. Daarom is de multiversumtheorie nog geen wetenschap, omdat het geen onderzoeksactiviteit is om het oude paradigma te ondersteunen. Een andere interpretatie is dat Feynman in zijn boek “What is Science?” wetenschap definieert in termen van drie items. Ten eerste een methodologie en een denkstroom die tot nieuwe feiten kunnen leiden. Ten tweede het afleiden van bepaalde regels op basis van observaties. Ten derde de uitvinding van nieuwe technologieën op basis van deze regels. De multiversumtheorie past niet in de eerste definitie, omdat we nog niet weten of er naast het onze ook andere universums bestaan, en we niet kunnen verifiëren of de theorie zelf feit of fictie is. Het past ook niet in de tweede definitie, omdat het over niet-waarneembare objecten gaat en de voorspellingen ervan nooit zijn geverifieerd. Omdat de multiversumtheorie geen technologie is, valt deze uiteraard ook niet onder de derde definitie. Daarom kan niet worden gezegd dat de multiversumtheorie onder de definitie van wetenschap van Kuhn en Feynman valt.
We hebben gezien dat de multiversumtheorie momenteel niet verifieerbaar is, en we hebben uit de definitie van wetenschap van Thomas Kuhn en Feynman gezien dat niet-verifieerbare wetenschap niet als wetenschap kan worden behandeld. Daarom moeten we de multiversumtheorie niet opnemen in de categorie wetenschap. Totdat het is geverifieerd, moet het sciencefiction blijven, gebaseerd op wetenschap.
Zoals we hebben gezien, leiden de redenen waarom de multiversumtheorie niet kan worden geverifieerd ons tot de conclusie dat deze niet thuishoort in de categorie van de wetenschap. Dit is belangrijk om de normen van de moderne wetenschap te handhaven, die de nadruk leggen op wetenschappelijk denken en verifieerbaarheid. De filosofische implicaties en mogelijkheden van de multiversumtheorie kunnen een interessant en belangrijk onderzoeksonderwerp blijven, maar het is moeilijk om er een wetenschappelijke status aan te geven als ze niet kan worden geverifieerd.
